خط خطی های یک روانشناس

یکی از شکایات عمده ی والدین این است که کودکان آن ها بی مسئولیت هستند. کارهای را که به دوش آن ها گذاشته می شود، انجام نمی دهند ویا به سادگی یادشان می رود کارهایی که به آنها محول شده انجام دهند. به همین دلیل والدین می خواهند بدانند چطور می توانند احساس مسئولیت را در کودکان خود برانگیزند. چیزی که باید به خاطر داشته باشیم این است که مسئولیت پذیرفتن، مستلزم توانایی انجام کار است. در بیشتر موارد، تنها هنگامی عادلانه است که انجام کاری را از کودک بخواهیم که او قادر به انجام آن باشد. پیشنهادهای ما در این زمینه از این قرارند:

زود شروع کنید

حتی خردسال ترین کودکان نیز می توانند یاد بگیرند که مسئول باشند. در مورد کودکان خردسال واینکه کودک قادر به انجام چه کاری است، مرحله ی رشد او را در نظر بگیرید. به عنوان مثال کودکان نوپا دوست دارند چیزها را از روی زمین بردارند. بنابراین، از این انرژی استفاده کنید و کودک را وادارید که لباس های کثیف خود را در سبد لباسشویی بریزد، لباس های تمیز را در کشو بریزد و اسباب بازی های خود را سر جایش بگذارد. با این کار هم آنها را مشغول نگه می دارید و هم اینکه به آنها مسئولیت پذیری را یاد میدهید.

با بزرگتر شدن کودک، وظایف او را تغییر دهید

کارها باید متناسب با سن و توانایی کودک باشند، پس به جاست که با رشد کودک کارها را تغییر دهید. به ویژه هنگامی که بیشتر از یک کودک در منزل دارید. هنگامی که وظایف تغییر کنند، کودکان منتظر مسئولیت های جدید خواهند شد مثلا کودکان در سن دو سالگی قادرند لباس های کثیف را در سبد رختشویی بریزند، اسباب بازی ها را پس از بازی جمع آوری و هنگام شست و شوی لباس ها به کمک شما لباس های تیره را از لباس های روشن جدا کنند. در سن سه سالگی نیز قادرند جوراب های شسته شده را با کمک رنگ و شکل شان جفت کنند، به یک گیاه آب دهند، چیزی را که زمین می ریزد پاک کنند و ظرف خود را از روی میز جمع کنند. در سن چهار سالگی نیز باید قادر باشند ظرف ها، قاشق ها را روی میز بچینند، حوله ها را تا کنند، گردگیری کنند، در مرتب کردن رختخواب خود کمک کنند، شیر بریزند و با یک جاروی کوچک زمین را جارو کنند. بنابراین می توانید با توجه به توانایی فرزندتان، از همین سنین اقدام به دادن وظایف خانه به آن ها کنید.

به کودک یاد دهید که چطور کارها را انجام دهد.

فرض نکنید که یک کودک، میداند که چطور کاری را که شما از او خواسته اید، انجام دهد. همیشه دقیقا چیزی را که انتظار دارید مشخص کنید، به او نشان دهید که چطور آن را انجام دهد و پیشرفت او را در انجام کار از ابتدا زیر نظر بگیرید. دقیقا به او بگویید که چه مواقعی یک کار بخصوص باید آغاز شود و چه زمانی پایان یابد. به عنوان مثال مرتب کردن رختخواب را در نظر بگیرید: هیچ کس به طور مادرزاد نمی تواند آن طور که شما رختخواب ها را مرتب می کنید، رختخواب ها را مرتب کند. به کودک نشان دهید که چطور آن را انجام دهد و سپس پیشرفت ها و تلاش های کودک را به اندازه ی کافی تحسین و تشویق کنید.

از کودک انتظار بیش از حد نداشته باشید و همچنین کار کم را نیز نپذیرید.

سعی کنید که انتظاراتتان را با سن کودک و مرحله ی رشد او تطبیق دهید اگر کاری را که بالاتر از توانایی کودک است به او بسپارید، ممکن است او احساس ناامیدی و بیهودگی کند. اما اگر کارها طوری باشند که کودک از عهده انجام آنها به خوبی بر آید، این احتمال وجود دارد که کودک تشویق شده و بخواهد کارهای بیشتری انجام بدهد. مثلا یک کودک سه ساله می تواند آشغال ها را در سطل اتاقش بریزد، ولی مسلما نمی تواند تمام زباله ها را جمع کند و آن ها را از پله ها پایین ببرد. شما توانایی های کودکتان را می شناسید ولی اگر به کودک نوپای خود اجازه ی کمک ندهید، توانایی های او را دست کم گرفته اید.

کارها را زیر نظر بگیرید.

بسیاری از والدین مرتکب این اشتباه بزرگ می شوند که از آغاز انتظار دارند که کودک بدون نظارت یا کمک، کارها را به طور صحیح انجام دهد. هنگامی که کودک در حال یادگیری کار جدید است، وظیفه ی شما تنها این نیست که به او یاد بدهید چطور آن را انجام دهد، بلکه باید تا هنگامی که کار را تمام نکرده است، او را زیر نظر بگیرید. تا هنگامی که یک کار به صورت یک عادت تثبیت شده در نیامده است،از او انتظار نداشته باشید که وقتی شما در منزل نیستید، آن کار را انجام دهد.

 ببه به کودک کمک و یادآوری کنید. هنگامی که کودکان در حال انجام کاری هستند، حضور داشته باشید. آن ها نیاز به کمک، تحسین و یادآوری دارند؛ چه هنگامی که اسباب بازی ها را جمع میکنند و چه هنگامی که لباس ها را در سبد لباسشویی میریزند. کودکان چهارساله ممکن است یادگرفته باشند که سفره را بچینند، ولی به یاد آوری نیاز دارند که چه موقع آن را انجام دهند. حتی کودکان دوازده ساله نیز هرازگاهی نیاز به یادآوری دارند.

·         کودک را راهنمایی کنید. با انتخاب یک زمان خاص در روز یا راهنماهای طبیعی دیگر مانند پایان کار مشخص، نظیر تمام شدن غذا، به کودک کمک کنید تا بفهمد زمان انجام دادن وظایف فرا رسیده است یا نه. اگر وظیفه ی کودک این است که میز را تمیز کند، پایان یافتن شام می تواند یک علامت طبیعی برای رسیدن زمان انجام آن باشدیا اگر بیرون بردن آشغال ها وظیفه ی کودک است، بنابراین می داند وقتی شام تمام شد، باید آشغال ها را جمع کند و بیرون ببرد.

همین حالا مسئولیت را بر دوش کودک بگذارید

با بزرگ شدن و تواناتر شدن کودک، به تدریج مسئولیت انجام کارها را بر عهده ی او بگذارید

·         وظایف را در جدول بنویسید و دیگر یادآوری نکنید. جدولی تهیه کنید که به کودک بگوید چه زمانی باید کارش را انجام دهد سپس جدول را جایی نصب کنید که کودک بتواند آن را ببیند

·         بازرسی کنید. هنگامی که مطمئن شدید کودک میداند که چطور باید کار را انجام دهد، به او بگویید دیگر تا زمان بازرسی در مورد آن چیزی نخواهید گفت مثلا در مورد مریم که وظیفه دارد هر هفته اتاقش را تمیز کند، وسایل روی میز را جمع کند و کمدش را مرتب کند، به او بگویید که تمام هفته چیزی به او نخواهید گفت، ولی ظهر روز شنبه همه ی اینها را بازرسی خواهید کرد.

کار کودک را به کمک پی آمدها، پی گیری کنید

هنگامی که کودک با موفقیت وظایفش را انجام داد، از پی آمدهای مثبت می توان به عنوان تقویت کننده ی رفتار کودک استفاده کرد.

·         کاری را که به خوبی انجام شده است، تحسین کنید. بگذارید کودک بداند که شما از حاصل کار خرسند هستید و به او بگویید که او چقدر فوق العاده است. اگر تحسین کودک در حین انجام کار مفیدتر واقع میشود، او را هنگام انجام کار تحسین کنید

·         زمانی را به بازی و زمانی را به کار اختصاص دهید. یکی از پی آمدهای طبیعی کاری که خوب انجام شده است، می تواند کمی سرگرمی باشد. از اینکه سارا اتاقش را مرتب کرد، می تواند تلویزیون تماشا کند. هنگامی که علی آشغال ها را بیرون برد، می تواند بیرون برود و بازی کند. همیشه ثابت قدم باشید و اطمینان حاصل کنید که حتما کاری را انجام داده است و بعد اجازه ی برنامه ی سرگرم کننده را به او بدهید.                      

 ·         با جایزه رفتار کودک را تقویت کنید. جدول جوایز، که طی آن، کودک با گرفتن نمراتی جایزه مورد نظر خود را می گیرد، می تواند تاثیر معجزه آسا داشته باشد. برای مثال سارا هیچگاه تا هنگامی که تا حد امکان نق نزده باشد لباس هایش را عوض نمیکند . نق زدن کودک را در نظر نگیرید. دقیقا برای سارا توضیح دهید که شما انتظار دارید او چه کاری را انجام دهد و چه موقعی آن کار را انجام دهد. جدولی تنظیم کنید و به او بگویید هنگامی که بیست و پنج نمره بیاورد، شلوار جدیدی را که دوست دارد میگیرد. هر بعد از ظهر ساعت هفت اتاق او را بازرسی کنید. شدیدا او را تحسین کنید و اگر لباس هایش را آویزان کرده بود و یا آن ها را مرتب گذاشته بود،روی جدول علامت بگذارید. همین جا جایزه ی کوچک نظیر اجازه ی تماشای بیشتر تلویزیون یا یک سنجاق سر جدید بدهید و هنگامی که بیست و پنج نمره آورد، شلوار مورد نظرش را برایش بخرید.

چنانچه کودک در انجام وظایفش کوتاهی میکند، تدابیر منفی اتخاذ کنید.   

·         اگر کودک معمولا فراموش میکند که رختخوابش را مرتب کند. به او بگویید که اگر دوباره فراموش کند باید در آخر هفته تمام رختخواب های خانه را مرتب کند. سپس اطمینان حاصل کنید که این کار را انجام میدهد؛ حتی اگر در ابتدا شروع به بد اخلاقی کرد. چند بار وقت گذاشتن و تلاش کردن، وظایف را در حافظه ی کودک جا می اندازد و موجب رهایی شما از درگیری های روزانه میشود.

·         قاطع باشید. اگر کودک نامرتب است و لباس هایش را روی زمین می اندازد به او بگویید: قرارمان این بود که اگر لباس هایت را روی زمین ریختی، خبری از بازی رایانه ای نباشد، امروز انتخابت این بود و دیگر خبری از بازی نیست، حالا ببینیم فردا چه انتخابی می کنی!
  ·         از پول تو جیبی کودک کم کنید. فرض کنید پول توجیبی کودک شما ده هزار تومان در هفته است چنانچه کودک وظایف خود را انجام ندهد در انتهای هفته میتوانید به ازای هر روزی که وظایفش را انجام نداده است، هزار تومان از پول توجیبی او کم کنید.

·         هنگامی که کودک وظایفش را فراموش می کند، آن را به جای او انجام ندهید. اگر کودک لباس هایش را روی زمین می اندازد و شما همیشه آنها را جمع میکنید، این کودک نیست که باید برای این رفتار سهل انگارانه شماتت شود، بلکه این شما هستید که به طور ضمنی او را تایید میکنید.

نکته پایانی: صرف دانستن این اطلاعات، شما فرزند مسئول تربیت نکرده اید و برای این کار باید استقامت زمان و دقت کافی صرف کنید تا بتوانید فرزندانی مسئولیت پذیر تربیت کنید.