خط خطی های یک روانشناس

اکثر والدین در برخورد با کودکی که دروغ می گوید به این فکر فرو می روند که با وجود تلاشی که برای تربیت فرزند خود کرده اند چرا کودک بازهم دروغ می گوید. آنها کودکشان را از بچه های دروغگو و کم تربیت دور نگه میدارند، برای راستگویی تشویق می کنند ولی با این اوصاف فرزندشان بازهم دروغ می گوید. والدین از اینکه کودکشان در چشمان آنها زل میزند و آشکارا بدون ذره ای انکار یا ترس دروغ می گوید به شدت آزرده و عصبانی می شوند مثلا وقتی می بینند دور دهان و لباس کودک شکلاتی است ولی او اصرار دارد که ثابت کند که شکلات نخورده است ناراحت میشوند. به راستی با کودکانی که دروغ می گویند چه باید کرد؟

والدین باید به این نکته توجه کنند که در حقیقت فهم تفاوت میان واقعیت و دروغ مشکل است و شکل گیری این فهم در کودک، به زمان نیاز دارد. بنابراین، دروغگویی و راستگویی در سنین مختلف، تعابیر مختلفی دارد. وقتی کودکتان دروغ می گوید آن را یک مشکل شخصیتی نپندارید، بلکه دروغ گویی را باید مطابق با سن و دوره رشدی که پشت سر می گذارد، بررسی کرد. کودک تا قبل از ۳ سالگی معنی دروغ را نمی داند و بین ۳ تا ۴ سالگی معنای آن را در می یابد. قدرت تخیل و تصویرپردازی او به اوج خود می رسد علاوه بر این در این سن، داستان پردازی کودک بسیار قوی است و یاد می گیرد کار بدی را که کرده است گردن یک فرد خیالی بیندازد

چه رفتارهائی کودک را دروغگو می کند

·         هرگز نباید کودک را دروغگو خطاب کرد. این القاب منفی باعث از دست رفتن اعتماد به نفس کودک می شود و او را به سمت دروغگویی بیشتر ترغیب می کند.

·         ضعف شخصیت و مورد تحقیر واقع شدن کودک به وسیله والدین و اطرافیانش منجر به دروغگو شدن او می‌شود.

·         وقتی از سوی والدین و اطرافیان به کودک توجه جدی نشود برای جلب توجه دیگران و والدین دروغ می‌گوید.

·         والدین و اطرافیان‌شان از آنها انتظارات بیش از حد دارند، لذا کودک به خاطر ترس از انتقاد دروغ می‌گوید.

·         از سوی والدین و اطرافیانش شخصیت وی مورد تهاجم قرار می‌گیرد، لذا برای دفاع از خود دروغ می‌گوید

در واقع وقتی والدین به صورت منطقی به نیازهای کودک پاسخ ندهند، کودک دروغگو می‌شود.

از راه حل هایی که ارائه شده است استفاده کنید تا کودک، بر حسب سطح فهم و درکش بتواند راستگو باشد

الگوی رفتاری خوبی برای کودکتان باشید.

کودکان همچون دوربین فیلم برداری هستند. هر چه را می بینند یا می شنوند، ضبط می کنند و بعدا عینا اجرا می کنند؛ به ویژه اگر فیلم را از اعمال کسانی که دوستشان دارند، ضبط کرده باشند. روشن است که والدین، نخستین کسانی هستند که کودک از آن ها تقلید می کند؛ گاهی والدین، دروغ را آموزش می دهند. در حضور او از ویژگی ای در کودک صحبت می کنند که فاقد آن است. اگر به کودک اجازه ندهیم در جمع اظهار نظر کند و او را به سکوت وادار کنیم، او به دروغ گفتن روی می آورد عملی که بعضی از والدین ناآگاهانه آن را انجام می دهند بنابر این بکوشید تا الگوی راستگویی برای کودکتان باشید.

برای مثال: اگر در مکانی که باید بلیط بخرید، سن کودک را دروغ بگویید تا پول بلیط ندهید، بی تردید، کودک به این موضوع توجه خواهد کرد. حتی ممکن است او با گفتن این جمله: (( من سه سالم نیست، چهار سالمه!)) شما را شرمسار کند. وقتی پلیس راهنمای شما را به دلیل رد شدن از چراغ قرمز، متوقف می کند و شما برای اینکه جریمه نشوید، دروغ های بزرگ می گویید، کودک گیج می شود که چگونه شما می توانید داستان ببافید، ولی او نمی تواند.

بعضی دروغ ها نه تنها به کسی ضرری نمی رساند یا مساله ای را زیر سوال نمی برد، بلکه باعث می شود که خیری به کسی برسد و خلاصه اینکه آن دروغ مصلحتی باشد. تفهیم این مطلب برای کودک، بسیار دشوار است؛ ولی به مرور زمان، او تفاوت میان دروغ های زشت و رفتارهای درست اجتماعی را خواهد آموخت. از همین حالا، بکوشید تا با رفتار درست خودتان، الگوی خوبی برای کودک باشید.

مفهوم حقیقت را به کودک بیاموزید

در اینجا روش هایی برای کمک به کودک دو، سه یا چهار ساله تان ارائه شده تا تفاوت میان حقیقی و غیر حقیقی را دریابد.

·     هنگام بازی برای فرزندتان فرق حقیقی و غیر حقیقی را توضیح دهید. در هنگام بازی، موقعیت های فراوانی وجود دارد که با کودک، تفاوت بین واقعیت و رویا را تمرین کنید. مثلا فرض کنید که پدر کودک، برای او شکلک در می آورد و وانمود میکند که هیولاست و کودک، حتی اگر پدرش ماسک به چهره نداشته باشد، باز هم میترسد. شما به عنوان مادر، می توانید با کودک صحبت کنید و به او بگویید: آیا بابا واقعا یک هیولاست؟ آیا اصلا میشود بابا هیولا باشد؟ اصلا مگر هیولا وجود دارد؟برای او توضیح دهید که دیو و هیولا و به قول بچه ها (( لولو)) واقعیت ندارد و ((خیالی)) هستند و نباید آن ها را باور کند.   

 ا    اتفاقات و مواردی که پیش می آیند، می توانند عامل شروع کننده ی بحث در این مورد باشند. برای کودک توضیح دهید که وقتی به او می گویید: (( وای چقدر بچه ی شیرینی؛ الان می آم می خورمت)) شوخی میکنید و نمی خواهید او را بخورید. گرچه ممکن است او را گاز بگیرید و دردش بیاید!          

     وقتی کودک در حال تماشای تلویزیون، به ویژه برنامه های کارتونی یا فیلم های پر تحرک است، درباره ی اینکه آیا امکان وقوع چنین چیزهایی ممکن است یا نه، صحبت کنید . توضیح دهید که چرا بله و چرا نه!آیا انسان میتواند پرواز کند؟ آیا سوپرمن وجود دارد؟ آیا یک گربه می تواند یک دینامیت قورت دهد، و منفجر شود و بعد پا به فرار بگذارد؟

وقتی برای کودکتان داستان میخوانید، در پی فرصتی باشید که برای او تفاوت میان داستان و زندگی واقعی را توضیح دهید. از کتاب فروشی بخواهید که کتاب های مناسب سن کودکتان را به شما معرفی کند.

 به کودکتان کمک کنید تا تفاوت میان رویا و واقعیت را دریابد و بداند که هرچه در رویا باشد و ما آرزوی آن را داشته باشیم، واقعیت نمی یابد.

باعث دروغگویی کودک نشوید.

اغلب والدین به نحوی درباره ی اعمال ناشایست کودک توضیح می خواهند که باعث دروغگویی او میشوند. مثلا کودکی در آشپزخانه در حالی که شیشه ی مربا شکسته و روی زمین در اطراف او پخش شده، ایستاده است. مادر کودک سراسیمه به آشپزخانه می دود و می پرسد: (( آیا تو از کمد بالا رفتی و شیشه ی مربا رو انداختی؟!)) گودک با نگاهی معصومانه می گوید((نه...))حالا کودک به دردسر افتاده، چون هم شیشه مربا را انداخته و هم دروغ گفته است. در چنین شرایطی، حتی راستگو ترین کودکان نیز دروغ می گویند.

سوال نکنید.

به جای سوال کردن، به صورت جمله ی خبری به کودک بگویید که چه کاری انجام داده است. بهتر بود مادر کودک چنین میگفت(( واقعا از دستت عصبانی ام، چون از کمد بالا رفتی و شیشه ی مربا را شکستی))

 وقتی امر بدیهی است، انکار کودک را نادیده بگیرید و به اصل ماجرا بپردازید. اگر کاملا اطمینان ندارید که کودک مقصر است، باز هم سوال نکنید. نظرتان را به روشنی بگویید. اگر گلدان شما افتاده و شکسته است و شما واقعا فکر نمی کنید که تقصیر دیگری باشد، به کودک بگویید: ((  فکر نمیکنم کار خواهرت باشه، به نظرم تو این کار رو کردی!))

جریمه دروغگویی را از جریمه ی رفتارهای نادرست دیگر، جدا کنید.

برای کودک توضیح دهید که اگر راست بگوید، کمتر عصبانی می شوید و دروغگویی جریمه ی او را دو برابر خواهد کرد؛ و به گفته ی خود عمل کنید.

·         تنبیه تان نباید آنقدر سخت باشد که کودک ترجیح دهد دروغ بگوید. اگر کودک را به طور مداوم و به شدت تنبیه کنید، او برای گریز از تنبیه، به دروغگویی خواهد پرداخت و بدین ترتیب، او شانسش را امتحان خواهد کرد، اگر شما نفهمید که او دروغ گفته، از تنبیه شدن رهایی یافته و اگر هم بفهمید چیزی از دست نداده است.

·         ابتدا کودک را برای عمل نادرستش تنبیه کنید و بعد به مساله ی دروغگویی او بپردازید و از پی آمدهای خاصی استفاده کنید.

بدین معنا که دو تنبیه جداگانه، که نباید خیلی شدید باشد، در نظر بگیرید. پی آمدی مناسب برای عمل نادرست کودک در نظر بگیرید و به علت دروغگویی، آن را کمی شدید تر کنید یا از جریمه ی مجزایی برای دروغگویی استفاده کنید و علت همه ی تنبیه شدن ها را برای کودک توضیح دهید.

اگر تنبیه بی اجازه دست زدن به شکلات ها این است که کودک دو روز شکلات نخورد، باید جریمه ی اضافی برای دروغگویی او، دو روز دیگر محرومیت از خوردن شکلات باشد نه یک هفته محرومیت. اگر کودکتان به شما می گوید که به منزل دوستش می رود، ولی سر از جای دیگر در می آورد و می خواهید او را سه روز از بیرون رفتن از خانه محروم کنید، جریمه ی دروغگویی او نباید بیش از اضافه کردن سه روز دیگر باشد. به این ترتیب، کودک خواهد فهمید که با راست گویی، جریمه اش نصف حالتی خواهد بود که دروغ بگوید.

 راستگویی را تقویت کنید.

تقویت راستگویی، حتی مهم تر از جریمه ی کودک به علت دروغگویی است. شما باید کودک را به رفتار های شایسته ای چون راست گویی و درست کاری، ترغیب کنید.

·         کودک را برای راستگویی اش تحسین کنید. این روش، ساده ترین راه برای تشویق راستگویی است. اطمینان یابید که کودک را به گونه ای متناسب با سنش تحسین میکنید.

برای مثال، شما با کودک سه، چهار ساله ای روبه رو می شویدکه شیشه ی مربا را شکسته است. کودک، مکث کوتاهی میکند و به جای اینکه بگوید ((من نکردم))، میگوید ((ببخشید!)) فورا به او بگویید، از راستگویی او بسیار خوشحالید و رفتارش عالی است؛ بعد جریمه ای برای شکستن شیشه ی مربا تعین کنید.

·         دفتری برای راستگویی تهیه کنید. دفتری تهیه کنید و اعمال و رفتار خوب کودک از جمله راستگویی او را در آن بنویسید. این کار را هر روز انجام دهید. در حضور کودک، بخش هایی از یادداشت ها را برای افراد دیگر خانواده بخوانید و برای راستگویی به کودک پاداش دهید.

در صورت دروغگویی مداوم و جدی، از یک متخصص کمک بخواهید.

در پایان: کودکان بزرگتر از ده ساله ای که به طور مداوم دروغ های بزرگ می گویند، ممکن است دچار مشکلات جدی عاطفی و روانی باشند. گاهی کودک، احساس عزت نفس نمی کند و درد حقارت، باعث می شود برای ترمیم شخصیت خود، دروغ بگوید. برخی کودکان، نمی توانند بین رویا و واقعیت تفاوتی بگذارند. برخی دیگر می دانند که به رویا بافی مشغولند؛ ولی اصلا از این موضوع احساس ناراحتی نمی کنند. تمام این کودکان به مشورت با یک متخصص نیازمندند.